Ο Μάρκος Βαμβακάρης, τραγουδιστής, συνθέτης, στιχουργός και οργανοπαίκτης, θεωρείται ο «Πατριάρχης» του ρεμπέτικου, μιας και χάρη σε εκείνον διαδόθηκε και έγινε δημοφιλές το συγκεκριμένο μουσικό είδος. Γεννήθηκε το 1905 στη Σύρο από οικογένεια φτωχών αγροτών, καθολικών, όμως με μουσικές καταβολές αφού ο πατέρας του έπαιζε γκάιντα και ο παππούς του έγραφε τραγούδια. Ο Βαμβακάρης δεν τελείωσε ποτέ το σχολείο γιατί έπρεπε να βοηθήσει από νωρίς στα οικονομικά της οικογένειας. Από το 1920 ζει στον Πειραιά όπου εργάζεται ως λιμενεργάτης και αργότερα στα δημοτικά σφαγεία Πειραιά και Αθηνών, ενώ τα βράδια συχνάζει στους τεκέδες του Πειραιά. Εκείνη την περίοδο ακούει για πρώτη φορά τον ήχο του μπουζουκιού και αρχίζει να μαθαίνει το όργανο και να γράφει τραγούδια με αποτέλεσμα σε λίγους μήνες να θεωρείται από τους καλύτερους αυτοδίδακτους οργανοπαίκτες μπουζουκιού. Το 1933 ηχογραφεί το πρώτο του τραγούδι , το «Καραντουζένι» όπου τραγουδάει ο ίδιος και παίζει μπουζούκι. Γίνεται εμπορική επιτυχία και σύντομα θα ακολουθήσουν πολλοί ακόμα συνθέτες του ρεμπέτικου στα βήματα του Βαμβακάρη. Για πρώτη φορά ο Βαμβακάρης μαζί με τους φίλους του Γιώργο Μπάτη, Στράτο Παγιουμτζή και Ανέστη Δελιά στο μουσικό σχήμα «Η Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς» παίζουν στο μαγαζί του Σαραντόπουλου στον Πειραιά, ως η πρώτη ορχήστρα με μπουζούκια και μπαγλαμάδες. Λίγα χρόνια πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1935, θα ηχογραφήσει τη «Φραγκοσυριανή», τραγούδι που θα γίνει τεράστια επιτυχία τη δεκαετία του 1960 με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Κατά την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά και λόγω της λογοκρισίας του καθεστώτος, ο Βαμβακάρης αφαιρεί από τους στίχους των τραγουδιών του στοιχεία χαρακτηριστικά της παρανομίας που συνόδευε τη ζωή του ρεμπέτη και του μάγκα. Η μουσική του γίνεται εξαιρετικά δημοφιλής, δίνει εμφανίσεις σε μεγάλα κέντρα διασκέδασης, τα τραγούδια του γίνονται επιτυχίες και θα συνεχίσει να γράφει και να ερμηνεύει και κατά τη διάρκεια του Ελληνο-ιταλικού πολέμου. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής όμως χάνονται πολλοί σημαντικοί ρεμπέτες και στενοί συνεργάτες του Βαμβακάρη, γεγονός που θα επηρεάσει την καριέρα του. Ο Βαμβακάρης θα δυσκολευτεί μετά το τέλος του πολέμου, μιας και η ελληνική δισκογραφική βιομηχανία τον θεωρούσε ξεπερασμένο, οι ηχογραφήσεις μειώθηκαν, τα νυχτερινά κέντρα δεν του προσέφεραν συνεργασίες, η υγεία του και η οικονομική του κατάσταση επιδεινώνονται, ενώ αφορίζεται για το δεύτερο, ορθόδοξο, γάμο του το 1942 με την Ευαγγελία Βεργίου, με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά. Ο Βαμβακάρης ξεπερνάει το πρόβλημα υγείας και το 1954 πηγαίνει στη Σύρο όπου για ένα χρόνο παίζει μουσική στα μαγαζιά της πατρίδας του με μεγάλη επιτυχία. Στα τέλη της δεκαετίας 1950 ο Βασίλης Τσιτσάνης παροτρύνει την δισκογραφική εταιρία Columbia και κυκλοφορούν δίσκοι με παλιά και νέα τραγούδια του Βαμβακάρη, ερμηνευμένα από τον ίδιο αλλά και από γνωστούς τραγουδιστές όπως οι Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Καίτη Γκρέι, ο Στράτος Διονυσίου και η Άντζελα Γκρέκα, σηματοδοτώντας έτσι μία δεύτερη μουσική καριέρα για τον Βαμβακάρη, αφού του δίνεται η ευκαιρία να δουλέψει ξανά σε μεγάλα λαϊκά πάλκα, να δώσει συναυλίες σε χώρους όπου δεν ακουγόταν το ρεμπέτικο τραγούδι, να εμφανιστεί στις μπουάτ της Πλάκας, αλλά και σε πολλές συναυλίες στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Ο Μάρκος Βαμβακάρης έφυγε από τη ζωή στις 8 Φεβρουαρίου του 1972, σε ηλικία 67 ετών, αφήνοντας μια βαριά και πλούσια κληρονομιά για το ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι. Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την επέτειο 50 ετών από το θάνατο του μεγάλου «Πατριάρχη» του ρεμπέτικου, παρουσιάζει την εκπομπή:
ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΡΑ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΡΕΜΠΕΤΗ
Το συγκεκριμένο επεισόδιο της εκπομπής «ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ» έχει ως θέμα τη ζωή και την καλλιτεχνική διαδρομή του Συριανού ρεμπέτη Μάρκου Βαμβακάρη (γενν. 1905 – πέθ. 1972) και γυρίστηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 15 χρόνων από τον θάνατό του. Με οδηγό αφηγήσεις του ίδιου (αποσπάσματα από την «Αυτοβιογραφία» του που διαβάζει ο ηθοποιός Γιώργος Μοσχίδης), παρατίθενται πληροφορίες σχετικά με την καταγωγή του και τα φτωχικά παιδικά του χρόνια στην Άνω Χώρα της Σύρου, τα πρώτα του μουσικά ακούσματα, την αρμονική συνύπαρξη καθολικών («Φραγκοσυριανών» όπως ήταν και ο ίδιος) και ορθοδόξων στο νησί. Περιγράφονται οι τρόποι διασκέδασης των αρχών του 20ου στη Σύρο, τα μουσικά όργανα που συνόδευαν την ψυχαγωγία των κατοίκων και ταυτόχρονα προβάλλεται το κοινωνικό περιβάλλον στην Άνω Σύρα και στην Ερμούπολη. Γίνεται, επίσης, λόγος για την εγκατάσταση του Μ. Βαμβακάρη στον Πειραιά το 1917 –όπου «ενηλικιώνεται» ως ρεμπέτης στα καφενεία και τους τεκέδες του λιμανιού– την ενασχόλησή του με το μπουζούκι και τη σύνθεση τραγουδιών, τη συγκρότηση του μουσικού σχήματος «Η Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς», την απήχησή του στο κοινό, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε αργότερα κατά τη δεκαετία του 1950.
Στη διάρκεια της εκπομπής συνομήλικοι συντοπίτες του από τη Σύρο και οι γιοι του Δομένικος και Στέλιος μιλούν για την ξεχωριστή προσωπικότητα του μεγάλου ρεμπέτη, το ταλέντο του στο μπουζούκι, τις αντιξοότητες που συνάντησε στην καλλιτεχνική του διαδρομή και την αγάπη του για το νησί. Επίσης, ο μελετητής του ρεμπέτικου Παναγιώτης Κουνάδης μιλάει για τη συμβολή του Μάρκου Βαμβακάρη στη διαμόρφωση του ρεμπέτικου τραγουδιού και τον χαρακτηρίζει πρότυπο ολοκληρωμένου λαϊκού δημιουργού.
Περιλαμβάνονται πλάνα από την Ερμούπολη και την Άνω Σύρο και ακούγονται μερικά από τα γνωστότερα τραγούδια του τα οποία ερμηνεύουν οι γιοί του, Δομένικος και Στέλιος Βαμβακάρης, καθώς και πλάνα από συναυλία που έδωσαν οι γιοι του στη Σύρο, κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων «Μουσικές στο Αιγαίο», στο σχολείο της Άνω Σύρας, με την αιγίδα των Υπουργείων Πολιτισμού και Αιγαίου, καθώς και πλάνα από έκθεση αφιερωμένη στη μνήμη του Μάρκου Βαμβακάρη και σύντομη ομιλία του μελετητή του ρεμπέτικου Παναγιώτη Κουνάδη.
Σκηνοθεσία: ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΥΖΑΣ
Έρευνα-Επιμέλεια: ΛΑΜΠΡΟΣ ΛΙΑΒΑΣ
Έτος Παραγωγής: 1987
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr